مراحل نوشتن طرح درس

مقدمه

طرح درس یا سناریوی آموزشی برای نخستین بار در سال 1918 توسط "فرانکلین بوبیت "مطرح شد و لزوم استفاده از سازماندهی در امر یاددهی-یاد گیری مورد تاکید قرار گرفت.طرح درس به شکل امروزی آن ،در سال 1950به وسیله روان شناسان برجسته امر تعلیم و تربیت "بنجامین . اس . بلوم " شکل گرفت و در سال 1962 "رابرت گلیرز "نظرات تکمیلی خود را در راستای دید گاههای بلوم مطرح کردتا به امروز نیز مد نظر برنامه ریزان و هدف گذاران آموزشی و دست اندر کاران امور آموزشی در سطح جهان بوده است .                                                                   

در ایران حیات مجدد "طرح درس" مر بوط به هشت  نه سال گذشته می باشد . لزوم استفاده از طرح درس ،به عنوان ابزار کار آمدی در زمینه تکنولوژی آموزشی ،در خدمت افزایش کیفیت نظام آموزشی کشورمان قرار گرفت. و طرح درس به عنوان برنامه ریزی و سازمان دادن به مجموعه فعالیتهایی که معلم در ارتباط با هدفهای آموزشی ،محتوای درس و توانائیهای دانش آموزان برای مدت زمان مشخص تدوین می گردد مد نظر قرار گرفت .                      

از محاسن طرح درس می توان به موارد ذیل اشاره نمود:

1-طرح درس به معلم کمک میکند تا پیش بینی های لازم را برای تهیه وسایل آموزشی و رسانه ها به عمل آورد. 

2-داشتن طرح درس موجب می شود که معلم به تنظیم اوقات کلاس بپردازید و از ایجاد بی نظمی در کلاس جلو گیری کند .

3-طرح درس موجب می شود که معلم فعالیتهای ضروری آموزشی رابه ترتیب و یکی پس از دیگری در مراحل و زمانهای مشخص و به شیوه های منطقی پیش ببرد و نتایج حاصل آنرا برای تدریس در مراحل بعدی آموزش مورد استفاده قرار دهد.

4-با توجه به آنچه رفت ،نقش و اهمیت طرح درس در بهبود امر یاد دهی – یاد گیری کاملا مشهود و ضروری به نظر می رسد .لذا جزوه ی حاضر به منظور مطالعه و استفاده همکاران محترم جهت بهبود کیفیت آموزشی و ارتقای سطح یاد گیری طراحی شده است .

مراحل نوشتن طرح درس روزانه :

به طور کلی برای تهیه یک طرح درس روزانه ،مراحل و نکات زیر را به ترتیب دنبال می کنیم .

1-مشخصات کلی :

ابتدا باید نام درس ، موضوع درس  مدت جلسه ی شماره طرح درس، نام مدرسه، تعداد دانش آموزان، کلاس  ودوره تحصیلی، نام معلم و تاریخ را در بالای صفحه کار برگ طرح درس نوشته شود .

2-مشخص کردن اهداف کلی ،جزیی و رفتاری:

یک معلم آگاه هدفهای کلی و رفتاری موضوعی که قصد تدریس آنرا دارد مشخص می نماید .

1-2-هدفهای کلی : یک هدف کلی ،یک عبارت واحد است که وضعیت فرا گیران را پس از دریافت یک عمل آموزشی توصیف می کند . به عبارت دیگر هدفهای کلی آموزشی حاوی نتایجی هستند که معلم انتظار دارد ،در اثر آموزشی که به دانش آموزان می دهد و فعالیتهایی را که از انها برای یاد گیری به عمل می آورند عاید آنان گردد . این قبیل اهداف مهم هستند و در معرض تعبیرهای گوناگون قرار می گیرند.

2-2-هدف های جزیی :هدفها ی کلی قابلیتهایی هستند که قرار  است فرا گیران پس از گذراندن مجموعه ای از تجارب یاد گیری کسب کنند و چون این هدفها با واژه های کلی بیان می شوند معمولا توضیح بیشتر ضروری است . این توضیح از طریق ارایه مجموعه ای از هدف های جزیی انجام می پذیرد . بعد از نوشتن و استخراج مفاهیم اصلی نوبت نوشتن هدفهای جزیی تردرس یعنی مهارتهاوتوانایی است که انتظار داریم در جریان آموزش به آنها برسند .

2-3-هدفهای رفتاری :

پس از  مشخص نمودن اهداف  کلی و تجزیه آن به اهداف جزیی اهداف رفتاری مطرح می گردد.هدفهای رفتاری عبارتند از اعمال ،رفتارها و آثاری که قابل مشاهده کردن ،شنیدن ،لمس کردن و قابل سنجش باشند .این قبیل اهداف مشخص می سازند که دانش آموزان به هدفهای کلی رسیده اند.برای طرح هدفهای رفتاری رعایت چهار ویژگی و مخاطب ،فعل رفتاری ،و معیار و درجه ،ضروری می باشند .

در ضمن برای تدوین اهداف در نظر داشتن سطوح مختلف حیطه های (شناختی،عاطفی،وروانی – حرکتی)الزامی می باشد . توضیح آنکه دانشمندان تعلیم و تربیت هدفهای تربیتی را در سه حیطه تقسیم بندی کرده اند .تغییراتی که در اثر تعلیم و تربیت د رذهن ایجاد  می شود ماهیت آن دانش و معلومات است در "حیطه شناختی "قرار داده اند آنچه که به ارزشها ،نگرشها و احساسات مربوط می شود ماهیت آن دانش و معلومات است که در حیطه عاطفی "و آنچه که با مهارتهای حرکتی ارتباط پیدا می کند د ر"حیطه روانی – حرکتی "جای داده اند .

3-وسایل آموزشی :(رسانه های آموزشی )

برای تدریس هر درس وسایل ،مواد آموزشی و تدارکات مخصوص لازم است. معلم باید وسایل و مواد لازم را از قبل پیش بینی و تهیه کند و در طرح درس از آنها نام برد.

انتخاب رسانه های مناسب منجر به آموزش موثر تر خواهد شد. از یک رسانه آموزشی نمی توان در همه موقعیتهای آموزشی استفاده کرد . هر موقعیت آموزشی رسانه خاص خودرا طلب می کند . بدون توجه به قابلیتهای رسانه های آموزشی در موقعیتهای مختلف ،نمی توان از آنها استفاده مناسبی به عمل آورد.

برای شناسایی یک رسانه ی مناسب ،ابتدا باید به چند پرسش پاسخ داد . این پرسشها عبارتند از :هدف از ایجاد ارتباط چیست ؟چه کسی می خواهد ارتباط برقرار کند و چه ویژگی هایی دارد ؟مخاطب ارتباط کیست ؟چه میزان پذیرش دارد؟ویژگی های او چیست ؟شرایط زمانی و مکانی برقراری ارتباط چیست ؟و برای انجام این کار چه امکاناتی وجود دارد ؟

به طور کلی عوامل موثر در انتخاب رسانه ها عبارتند از :1-نوع هدف های آموزشی 2-ویژگیهای مخاطبان 3-روشهای فنون آموزشی 4-قابلیت رسانه برای انتقال پیام مورد نظر 5-جذابیت رسانه 6-کیفیت فنی هنری 7-عملی بودن و سهولت کار برد 8-اقتصادی بودن

4-روشهای تدریس :

با پیشرفت علوم و فنون و پیچیده شدن جوامع بشری ،نیاز های فردی اجتماعی نیز پیچیده تر میشود و برای ارضاء نیازهای پیچیده احتیاج به علوم فنون پیچیده تر  نیزمی باشد .

کسب علوم و فنون در سایه به کار گیری  روشهای مفید و موثر ،جدید و کار آمد درآموزش امکان پذیر است . به همین دلیل به منظور نیل اهداف آموزشی تعیین شده بهره گیری از روشهای تدریس والگوهای تدریس متناسب با هدفهای درس و نوع مطالب و بحث ،نوع کلاس ،تعداد دانش آموزان و غیره روشها و الگوها ی خاص ،مورد استفاده قرار می گیرد .

5-قبل از شروع درس :

هر معلمی قبل از شروع درس باید از حضور دانش آموزان آگاهی حاصل کند ،همچنین مطمئن شود که آنان از سلامت روحی و جسمی برای شروع درس آمادگی دارند.زیرا دانش آموزان باید در آغاز درس احساس آرامش نمایند و مشتاقانه منتظر یاد گرفتن درس جدید باشند ،پیش از شروع درس جدید چنانچه از قبل تکلیفی برای دانش آموزان تعیین شده است مورد بازدید و بررسی قرار گیرد و برنامه های دیگر با صلاحدید معلم انجام می گیرد . ولی باید توجه داشت که کارهای قبل از شروع درس نباید زیاد طول بکشد زیرا طولانی شدن این مرحله از شور و شوق اولیه فراگیران می کاهد .

 

 

6-ارزشیابی تشخیصی :

پیش از آغاز درس جدید معلم باید رفتارورودی دانش آموزان را مشخص سازد دکتر سیف معتقد است که:"رفتارورودی بر آمادگی فرد برای یاد گیری رفتاری تازه دلالت دارد .به سخن دیگر آنچه کسی قبلا یاد گرفته است یا آنچه برای شروع به یاد گیری مطلبی تازه می با یست یاد گرفته باشد، رفتار ورودی او نامیده می شود "

معلم قبل از شروع درس جدید باید اطمینان حاصل کند دانش آموزان مطالب درس قبل ،خصوصا مطالبی که دانستن آنها برای درس جدید پیش نیاز محسوب می شود را می دانند . به همین دلیل به هر طریقی که لازم می داند از پیش دانسته ها ی دانش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد . نوع ارزشیابی بستگی به نوع درس و هدف های درسی می تواند از سوال شفاهی تا آزمون کتبی متغیر باشد توجه به میزان اطلاعات قبلی دانش آموزان ،از این بابت که سطح درس دادن بر اساس آن تنظیم شود ،ضروری می باشد .

7-آماده سازی :

آماده سازی فعالیتی است که معلم از طریق آن سعی می کند ارتباط معنی دار  بین تجربیات قبلی و انتظارات و نیازهای شاگردان با هدفهای آموزشی کلاس برقرار کند. معلم پیش از آنکه مطلب اصلی را به دانش آموزان ارایه دهدباید ذهن و حواس انها را برای آموختن درس جدید جلب نماید .به طور کلی هدف از آماده سازی عبارت است از تمرکز بخشی حواس فراگیران ،معرفی ضمنی غیر مستقیم موضوع درس به ایجاد علاقه و انگیزه و کنجکاوی در دانش آموزان برای یاد گیری مطلب جدید.

معلمان مسئول پدید آوری موقعیتهایی هستند که در کار آموزان و دانش آموزان ایجاد انگیزه کنند و آنان باید موضوعات درس و سایر مواد آموزشی را به گونه ای آراسته و ترتیب دهند که نیازهای فرا گیرندگان برآورده شود .

8-ارائه درس :

این قسمت اساس طرح درس را تشکیل می دهد و باید به کاملترین وجه تنظیم گردد.درس جدید باید بر پایه دانسته ها و تجارب قبلی دانش آموزان طراحی و ارئه گردد ،بطوریکه ارتباط منطقی درس جدید با مرحله آماده سازی حفظ گردد. مطالب ارایه شده باید دارای پیوستگی و نظم منطقی باشد معلم باید فعالیتهایی را که به روشها و فنون تدریس مربوط می شود در ارایه درس به اختصار مشخص نمایدو تنها نام بردن از عنوان کلی روشها و الگوهای تدریس کافی نیست بلکه لازم است نوع فعالیتهایی را که معلم می خواهد در جریان ارایه انجام دهد در این قسمت قید نماید .

9-فعالیتهای تکمیلی :

فعالیتهای تکمیلی آخرین قسمت طرح درس را تشکیل می دهد . انتخاب روش برای انجام فعالیتهای تکمیلی به موضوع و هدف درس بستگی دارد .به عنوان مثال اگر درسی که ارایه می شود به جمع بندی نیاز دارد معلم باید نوع آن را انتخاب کند . آیا جمع بندی را به طور شفاهی انجام می دهد و یا به صورتها ی دیگر و غیره ..

برخی از روشهای متداول برای انجام فعالیتهای تکمیلی عبارتند از :خلاصه نویسی روی تابلو (تخته سیاه )،یاد داشت نکات درس توسط دانش آموزان ،نمایش عروسکی و پوستر،ایفای نقش ،سوال شفاهی ،مساله دادن – واحد کار (کار های تحقیقی ،پرو‍‍‍‍ژه)و تکلیف شب.

چناچه برای تکمیل درس تمرین لازم باشد باید نوع تمرین و چگونگی انجام آن در طرح درس مشخص باشد .مثلا اگرقرار است دانش آموزان تمرینهای کتاب را انجام دهند ،باید تمرین های مورد نظر با ذکر صفحه در طرح درس قید گردد.

10-ارزشیابی تکوینی :

معمول آن است که پس از پایان یافتن تدریس ،معلم از نتیجه کار خود و میزان آموخته های دانش آموزان ارزشیابی به عمل آورد . از اینرو چنانچه انجام ارزشیابی ضرورت داشته باشد باید در طرح درس ذکر شود .

ارزشیابی تکوینی به معنای ارزشیابی در همه مراحل تهیه برنامه است .در سراسر فرایند تدوین برنامه باید به انجام ارزیابی پرداخت  و در هیچ شرایطی نباید ارزیابی را وا نهاد .

پس از پایان یافتن تدریس ،معلم از نتیجه کار خود و میزان آموخته های دا نش آموزان ارزشیابی به عمل می آورد . ارزشیابی تکوینی می تواند جزئی از فعالیتهای تکمیلی نیز به حساب آید مانند بازدید دفتر ها ی تمرین به منظور رفع اشکالهای موجود .

 جمع آوری پاسخ های دانش آموزان در مورد سوال مطرح شده در کلاس،ثبت اشتبا هات دانش آموزان در دفتر جبرانی و دقت در رفتارهایی که نشان دهنده علاقمندی  و یا عدم علاقه دانش آموزان نسبت به درس  میباشد نیز می تواند در ارزشیابی تکوینی قرار گیرد .

تذکر :زمان بندی طرح درس نیز به تناسب و صلاحدید معلم و توانایی دانش آموزان بر حسب یک جلسه آموزشی بین بند های 5تا 10 یعنی قبل از شروع درس ،ارزشیابی تشخیصی – آماده سازی – ارائه درس – فعالیتهای تکمیلی و ارزشیابی تکوینی تقسیم می گردد .

 

 

                              تهیه و تنظیم سر گروه آموزشی طراحی و دوخت شهرستان بابلسر

                                                                   رابعه حداد دباغی