راهکارها و تکنیک های فراوانی برای تمرکز کردن وجود دارد، یکی از راههای اساسی برای آرامش و تمرکز یاد خداست، هر چقدر ایمان ما و فرزندان ما به خدا بالاتر باشد، آرامش و تمرکز بالاتری خواهیم داشت. قرآن كريم می فرماید:
الَّذينَ آمَنوا وَ تَطْمَئِنُّ قُلوبُهُمْ بِذِكْرِ اللّهِ أَلا بِذِكْرِ اللّهِ تَطْمَئِنُّ الْقُلوبُ،سوره رعد، آيه ۲۸. آنان كه ايمان آورده اند و دل هايشان به ياد خدا مطمئن (و آرام) است، به راستى با ياد خدا، دل ها آرامش مى يابد.
در روانشناسی امروزی هر چند بر نقش مذهب تاکید می کنند، اما بخاطر ریشه های سکولار و دور از خدا هنوز نتوانسته اند بدرستی نقش دین را در بهتر شدن همین دنیای ما بفهمند، متاسفانه دانشگاه های اسلامی ما که باید این خلاء ها را پر کنند و تولید کنند روانشناسی اسلامی باشند، شاهدیم که نوعا هضم کننده برخی فرآوری های نادرست غربی ها شده اند!.
از منظر دین بزرگترین راه آرامش و تمرکز و دور شدن از حواس پرتی یاد خداست و این کار و تمرین بخوبی درنمازها نمود پیدا می کند. تمرین و تاکید بر نماز و حس مذهبی زمینه ساز هم افزایی هایی دروزنی فرد و در یک راستا قرار گرفتن آن می شود. امام على عليه السلام بسیار زیبا فرموده اند: اَلذِّكْرُ، يونِسُ اللُّبَّ وَ يُنيرُ الْقَلْبَ وَ يَسْتَنْزِلُ الرَّحْمَةَ؛ غرر الحكم، ح ۱۸۵۸.
ياد خدا، عقل را آرامش مى دهد، دل را روشن مى كند و رحمت او را فرود مى آورد.
در روایتی دیگر که بسیار دقیق است ونیاز به شرح های جداگانه دارد امام باقر عليه السلام می فرمایند: ذِكْرُ اللِّسانِ الْحَمْدُ وَ الثَّناءُ، وَ ذِكْرُ النَّفْسِ الْجَهْدُ وَ الْعَناءُ، وَ ذِكْرُ الرّوحِ الْخَوْفُ وَ الرَّجاءُ، وَ ذِكْرُ الْقَلْبِ الصِّدْقُ وَ الصَّفاءُ، وَ ذِكْرُ الْعَقْلِ التَّعْظيمُ وَ الْحَياءُ، وَ ذِكْرُ الْمَعْرِفَةِ التَّسْليمُ وَ الرِّضا، وَ ذِكْرُ السِّرِّ الرُّؤْيَةُ وَ اللِّقاءُ؛ مشكاة الأنوار، ص ۱۱۳.
ذكر زبان، حمد و ثناء؛ ذكر نفس، سختكوشى و تحمّل رنج؛ ذكر روح، بيم و اميد؛ ذكر دل، صدق و صفا؛ ذكر عقل، تعظيم و شرم؛ ذكر معرفت، تسليم و رضا و ذكر باطن، مشاهده و لقا است.
حواس پرتی
تمرکز یعنی اینکه شخص کنترل توجه خود را در اختیار داشته باشد. به زبان ساده یعنی مدیریت ذهن در اختیار ما و شما باشد و هر زمانی خواست و اراده کرد به هر موضوعی که مهم است فکرکند. اگر شخص علاوه بر موضوعات مهم به موضوعات غیر مهم هم فکر کرد، موضوعاتی که حضورشان در ذهن آرامش ما را به هم می زنند و نمی گزارند پیرامون موضوع اصلی فکر کنیم در این صورت ما دچار حواس پرتی شده ایم.
دقت و تمرکز رابطه مستقیمی با اراده افراد و محیط پیرامونی آنها دارد، یعنی با مطالعه میزان تمرکز افراد می توان به میزان اراده و قدرت روحی فرد پی برد، از نقش محیط خانوادگی،سبک زندگی، علاقه ها و … هم نباید غافل شد. مشاور خوب با شناخت میزان تمرکز دانش آموزان و دانشجویان می تواند بخوبی از درون و بیرون آنها اطلاعاتی را بدست آورد.
البته همه افراد اینگونه نیست که در همه چیز حواس پرت باشند، ما در کارها و یا تفریحات یا برنامه های مورد علاقه تلویزیونی چه بسا گاهی بسیار با دقت و تمرکز پیگیری باشیم اما در برخی کارهای مهم نتوانیم اراده خود را بر مدیریت ذهن داشته باشیم. در اینجا از نقش کلیدی علاقه ها و انگیزه ها نباید غافل شد. دانش آموز را باید ترغیب به مطالعه کرد، رمز و راز و نکته طلایی برای ایجاد انگیزه درونی در افراد این است که با نشان دادن شخصیت های علمی بزرگ و معرفی آنها به دانش آموز زمینه علاقه و تمرکز را در او ایجاد کرد.
تمرکز چرا از دست مي‌رود؟
از یک منظر کلی و اساسی عوامل بيروني و عوامل دروني در حواس‌پرتي نقش بسزایی دارند. عوامل بيروني مثل شلوغی خانه و محیط اطراف،دعواهای والدین، تماس‌هاي تلفني، شبکه‌هاي اجتماعي، سروصداها، ناشکر بودن پدر و مادر و… و عوامل دروني مثل بی انگیزگی، خستگي، نگراني فکري، برنامه‌هاي بعدي،عدم اولویت بندی در کارهای و… .
راه‌هايي براي تقويت تمرکز هست،اما زمانی تمام این راهکارها تاثیر می گزارد که همراه با تمرین و زمان و اعتماد به برنامه مشاوره باشد. در حین کار نباید عجول بود. در اولين مرحله این است که چندکار را به‌طور هم‌زمان انجام ندهيم. انجام چندکار هم‌زمان با هم، ممکن است حس خوبي به ما بدهد، اما موجب مي‌شود بيش‌تر اشتباه كنيم و حواسمان پرت شود. کارها را با برنامه و نظم پیش ببرید، هر کاری در زمان خود. قرار نیست در کل روز با شبکه های اجتماعی مشول باشیم.
مرحله‌ي بعدي محدودکردن زندگي آنلاين است، چون سخت بر روي تمرکز تأثير مي‌گذارد و جذابيت‌هاي آن حتي وقتي آفلاين هستيد تا مدت‌ها ذهن شما را به خود مشغول مي‌کند. بازی کردن، چت ها، دیدن فیلمهای متعدد و پست سر هم در اینترنت و عضویت در دهها گروه و کانال بدون خاصیت را مدیریت کنید.
راه ديگر، آغاز هر کار و برنامه با یاد خداست، این باعث می شود که شما متوجه بشوید و به خود القا کنید که برنامه جدید من شروع شد. امام علی علیه السلام می فرماید:
هنگام آغاز هر كار كوچك و بزرگى بسم اللّه الرحمن الرحيم بگوييد. يعنى براى اينكار، از خدا مدد مى جويم. خدايى كه جز او كسى سزاوار پرستش نيست. پناهگاه پناهجوو فريادرس فرياد خواه است. خداوند بخشنده اى كه با گسترش روزى بر ما رحم مى كند،مهربان به ما، در آيين و دنيا و آخرتمان. دين را بر ما آسان و سبك و سهل گرفت. و به مارحم مى كند با جدا كردن از دشمنانش.التوحيد، ص ۲۳۲
راه بعدی، یاد آوری به خود است، هر گاه حواس پرت شد، سریع صورت ذهنی قبلی را به هم بزنیم، اگر نیاز هست، هوای تازه استنشاق کنیم و یک یا چند قدم راه برویم و مجدد با نام خدا شروع کنیم، هر گاه خیال آمد روی کاغذ بنویسیدش، کنار بگذارید، بگویید بعدا به تو فکر می کنم، فعلا کار مهمتری دارم!.
تکرار کنید، تمرین کنید، معجزه آثارش را ببینید. این کارها فقط برای دانش آموزان نیست بلکه در تمام زندگی این توصیه ها تاثیر گزار هست.
حواس پرتی اگر با تکرار و تمرین کنترل نشود انرژی مفید دانش آموز را از بین می برد و او را به فردی سرخورده و ناکام تبدیل می کند.
تکنیک اساسی برای تمرین تمرکز
یکی از توصیه های ما برای کسب تمرکز این است که قبل از مطالعه در مکانی که نور مناسب و آرامش و سکوت دارد بدور از ابزارهایی که تمرکز را به هم بزند،با وضو و روبه قبله نشسته و با فرستادن ۱۴ صلوات و یک نفس عمیق کارهای مطالعه را آغاز کند، هرچقدر که ذهن آشفته تر باشد لازم است، ذکرها بیشتر گفته شود. این روش بسیار تاثیر گزار هست مخصوصا در جوانها و نوجوانها که قلبهای پاکی دارند اما لازمه آن تمرین و عادت به این شیوه است.
مطالب زیر را به هنرجویان آموزش دهید
متمرکز ماندن، همیشه کار آسونی نیستش، مخصوصا زمانی که با مطلب مورد بحث آشنایی نداری. هر چند خیلی مهمه که روی موفقیت تحصیلیت تمرکز کنی، اگه از اونایی هستی که با تمرکز کردن سر کلاس مشکل داری، سعی کن قبل از کلاس رو خودت کار کنی که خودتو بیشتر آماده کنی. یه چیزی بخور و یکم ورزش کن. در کلاس جلو بشین و سعی کن نوت برداری کنی و در بحث کلای شرکت کنی. درست غذا خوردن و به اندازه خوابیدن در متمرکز ماندن بیشتر بهت کمک میکنه.
*روش یک از سه روش
*ذهنیت خوب داشتن
.۱قبل از کلاس یه چیزی بخور
نباید با شکم خالی کلاس بری. گرسنگی باعث حواس پرتی میشه. همیشه قبل از کلاس یه چیزی بخور مخصوصا صبح ها که کلاس داری قبل از کلاس سعی کن صبحانه ی کامل بخوری. اگه وقت نداری صبحانه بخوری حتما یه چیز کوچولو مثل یه لیوان آبمیوه رو فراموش نکن.
.۲از مزاحم های معمولی دوری کن
قبل از کلاس فکر کن و ببین چیا میتونه حواست رو پرت کنه. این چیزا میتونه چک کردن تلفن سر کلاس، یه کلاس پر سر و صدا و تمایل به خیالبافی و چرت زدن باشه، سپس جملات تاکیدی برای دور شدن از این چیزا بنویس
*برای مثال میتونی بنویسی تا وقتی تلفنم روشن باشه، چیزی یاد نخواهم گرفت، پس بهتره اونو خاموش کنم و تو کیفم بزارم.
*به راه هایی برای حذف این مزاحمت ها بکن. برای مثال، به خودت بگو من نباید سر کلاس چرت بزنم و….
.۳تکنولوژی رو سر کلاس خط بزن
فقط در صورتی که واقعا لپ تاپ لازم باشه میتونی ازش استفاده کنی وگرنه باید خاموشش کنی و دور از دسترس قرار بدی. خیلی متمرکزتر خواهی بود اگر با دست نوت برداری کنی به جای این که از لپ تاپ برای نوت برداری استفاده کنی.
*اشکالی نداره تلفنت همراهت باشه اگه اون بعد از کلاس نیاز داری، اما یادت نره که اونو در طول کلاس خاموشش کنی و از دسترس خارج کنی.
.۴ورزش سبک انجام بده
ورزش به تمرکز کمک میکنه. اگه زمان داری، حتما قبل از کلاس در صبح ورزش کن و بعد سر کلاس برو. میتونی به یه پیاده روی کوچک بری و یا ورزش اروبیک انجام بدی و…
*اگه با ماشین سر کلاس میری، تلاش کن به جاش از دوچرخه سواری و یا پیاده روی استفاده کنی. این کار باعث میشه اکسیژن زیادی به مغزت برسه و تمرکز کردن افزایش پیدا کنه
*روش دو از سه روش
*توجه در کلاس
.۱کنار دوستانت نشین
اگه دوست صمیمی ای در کلاس داری بهتره که کنار اون نشینی، دوستان صمیمی به راحتی میتونن باعث بشن حواست پرت بشه و نتونی تمرکز کنی، چون در این صورت نخواهی توانست راحت، نوت برداری کنی.
*اگه دوستات با این کارت ناراحت میشن، بهشون مودبانه بگو که دلیل جدا نشستن فقط تمرکز کردنه. میتونی اینجوری بهش بگی که دوست عزیزم میدونم که خیلی دوست داری با هم بشینیم اما من اینطوری سر کلاس نمیتونم حواسم رو جمع کنم، من میخوام جایی بشینم که تلاش کنم تمرکز کنم.
۲همیشه جلوی کلاس بشین
به علاوه ی ننشستن کنار دوستان، سعی کن یه جای جلو تخته ر برای نشستن انتخاب کنی، خیلی سخته عقب بشینی و همه ش گردنتو بری دیدن تخته بلندتر کنی و در عین حال بتونی تمرکز کنی. اگه جلوی تخته بشینی بیشتر قادر خواهی بود تمرکز کنی.
.۳در بحث کلاسی شرکت کن
به علاوه ی دقت برای تمرکز کردن، خیلی از نمرات کلاسی بستگی به نوع مشارکت دانش آموز در بحث های کلاسی دارن. هر موقع شانس بحث در کلاس رو داشتی، حتما در بحث شرکت کن و نظراتت رو بیان کن. اگه در مباحثات خیلی فعالی، واقعا خواهی فهمید که تو کلاس چی میگذره و فهمت از درس بالاتر خواهد رفت.
*ممکنه استرس در بحث شرکت کردن داشته باشی، اما یادت نره که هم کلاسی هات هم همین استرس رو دارن. هر چیز سودمندی که برای گفتن داری رو در کلاس بیان کن تا بقیه هم یاد بگیرن.
*اگه سوال داری حتما سوال بپرس. هیچ وقت احساس خجالت از سوالت نکن، چون دانش آموزان دیگر هم ممکنه همین سوال رو بپرسن و با سوال پرسیدن مشکل بقیه رو هم حل کنی.
.۴نوت برداری کن
حتما در کلاس، نوت های سازماندهی شده و خوب بردار. هر چی که معلم میگه رو کپی نکن. حتما سعی کن کلمات و جملات رو به زبان خودت بنویسی. نوشتن جملات به زبان خودت باعث خواهد شد که فهم خیلی بهتری از موضوع داشته باشی.
*حتما روی نوت هات تاریخ و عنوان قرار بده. چون این جوری بعدا راحت تر میتونی پیداش کنی.
*حتما از علائم و اختصارات بای خلاصه و سریع نوشتن استفاده کن.
*همه چیز رو ننویس، تمرکز کردن فقط روی نوشتن باعث میشه از بحث خارج بشی و دیگه نتونی نوت هات رو کامل کنی. اول خوب گوش کن، موضوع رو بفهم و بعد بنویس.
.۵به معلمت نگاه کن
حتما سعی کن که با معلمت تماس چشمی برقرار کنی. با این کار مغزت ناخوداگاه روی موضوع مورد بحث تمرکز خواهد کرد و از طرف دیگه معلمت از توجه و تمرکز تو روی موضوع خوشحال خواهد شد. حتما معلمت در نمره دادن هم این چیزهارو دخالت خواهد داد. در طول کلاس، اگه نوت برداری نمیکنی حداقل سعی کن جلو بشینی و به معلم با دقت نگاه کنی.
.۶صاف بشین
این یه تغییر کوچیکه اما تغییر خیلی بزرگی رو در تمرکز کردن به وجود میاره. این کار باعث میشه بتونی درست نفس بکشی، از خواب آلودگی دورت میکنه و باعث میشه توجهت بیشتر به سمت معلم جلب بشه
*روش سه از سه روش
.۱تنظیم برنامه ی خواب
اگه به اندازه نخوابی، نخواهی توانست خوب تمرکز کنی. بنا نهادن این عادت خوب که هر روز به موقع بخوابی و به موقع از خواب بیدار بشی باعث میشه راحت تر بتونی سر کلاس تمرکز کنی.
*برنامه ی خوابت رو به بهترین نحو ممکن انجام بده. به موقع به تختخواب برو و به موقع از خواب بیدار شو. با این کار بدنت به ریتم نرمال خودش میره و باعث میشه بدن خود به خود سر ساعت مشخص به خواب بره و سر ساعت مشخص بیدار بشه.
*سعی کن قبل از خواب، حرکاتی انجام بدی که بدنت رو آرومتر کنی. از کار با موبایل قبل از خواب دوری کن، به جای اون میتونی کتاب بخونی و یا این که یه دوش آب گرم بگیری.
.۲یه رژیم غذایی خوب داشته باش
دقت کن به اندازه ی کافی آب بخوری و غذای درست داشته باشی. باید به بدنت توجه کنی. اگه احساس گرسنگی یا تشنگی میکنی حتما یه چیزی برای خوردن و نوشیدن داشته باش. این کار در تمرکز سهم بسزایی خواهد داشت.
*حتما بدنت رو هیدراته نگه دار و هر روز به میزان زیادی آب بخور.
*غذای سالم بخور، میوه ها، دانه ها، لبنیات و پروتئین ها از جمله مواد ضروری بدن هستن
.۳به خودت جایزه بده
اگه بدونی که یه جایزه منتظرته، بیشتر تمرکز خواهی کرد. اگه به کلاسی و یا درسی علاقه نداری سعی کن با جایزه دادن به خودت بعد از رفتن سر اون کلاس، کلاس رو برای خودت، شیرین تر و جذاب تر بکنی.
.۴دنبال چیزایی که تمرکزت رو بالا میبرن باش
مردم مختلف از راه های مختلف تمرکز میکنن. اگه میخوای وظیفه ت رو به درستی انجام بدی، دقت کن و ببین چیا تمرکزت رو بالا میبرن.به احساساتت در طول روز دقت کن و ببین بدنت چی میخواد. ببین چه چیزایی میتونن رو مغزت اثر مثبت داشته باشن.
*مثلا ممکنه بعد از نوشیدن یه استکان چای، تمرکزت بالاتر بره. اگه این موضوع کمکت میکنه، سعی کن قبل از هر کلاس یه استکان چای بخوری و یا…